تاریخچه بهداشت مسکن و دفن مردگان در ایران باستان

در ایران باستان ایرانیان کوشش داشتند، که از آلودگى زمین جلوگیرى نمایند و طبیعى است نتیجه این امر جلوگیرى از انتشار بیمارى مى ‏نموده است.
در وندیداد آمده است (فقره چهارم از باب سوم) که زرتشت از اهورامزدا سئوال کرد که سوم خوش‏ترین جاى زمین کجاست؟ اهورامزدا جواب داد جائى که بهترین غله و علف و درختان میوه‏دار کاشته شود و در زمین خشک آب جارى باشد و زمین باتلاقى را خشک کند.

در فقره یازدهم از باب سوم وندیداد آمده است: پنجم بدترین جاى زمین آنجاست که زن و فرزند مقدس بیشتر راه را گم کرده و در گرد و گل افتند و ناله کنند.

بدین نحو معلوم مى‏شود که گرد و غبار و گل و لاى و باتلاق در آئین زرتشت جهت زندگى نامتناسب بوده است. فرشته نگهبان زمین را ایرانیان سپندارمد یا سفندارمد مى ‏نامیدند و این فرشته مامور آبادانى و سرسبزى زمین بود. آنان معتقد بودند که هرگاه زمین پاک نگاه داشته شود و در آن کشت و زرع و ساختمان بعمل آید و سبز و خرم گردد و در آنها درخت کاشته شود و گله و رمه پرورش داده شود سپندارمذ یعنى فرشته نگهبان زمین از شخصى که بدین نحو عمل نماید خشنود مى‏گردد، و برخلاف فرشته از اراضى ناپاک و کثیف و پر از مردار و یا زمین‏هاى بى ‏زراعت و بایر متنفر و منزجر است و در چنین اراضى حاضر نمى‏ گردد. به همین نحو توصیه گردیده است، که پیروان اهورامزدا از محلهاى آلوده دورى جویند.

درباره مکان سالم براى آریاها در باب اول وندیداد فقرات سوم و چهارم و پنجم تا بیستم چنین آمده است:
" فقره سوم. من که اهورامزدا هستم در بهترین مکانها و شهرهائى که آفریدم اول آریاویج است که خوب مى‏باشد، اما اهریمن قتال بر ضد آن کار کرد مار بزرگ و سرما در آن خلق نمود".
" فقره چهارم- در آنجا که ده ماه سرماست و دو ماه گرما در آن ده ماه آب سرد و زمین سرد و گیاه‏ها سرد است و در آنجا در وسیط زمستان بارندگى مى‏شود و مشکلات سخت مى‏آورد".
پس از آن در فقرات پنجم الى بیستم اهورامزدا به شهرها و دهکده‏اى که آفریده که مردم استراحت نمایند، بیان مى‏دارد به‏ مانند سغد (سوگودا(Suguda و بلخ (باختر یا باخترى(Baktari و گرگان و رى و گیلان.
باب سوم وندیداد عموما از مقوله بالا صحبت داشته، و در آنها خوش‏ترین جاى زمین براى مسکن و خانه و امکنه آباد، که در آنها آتش و گاو و گوسفند و زن و فرزند و اهل خانه و وسائل زندگى خوب باشد، همچنین بهترین غله و علف و درختان میوه‏دار و زمین خشک و آنجا که توالد و تناسل مواشى و ستور زیاد باشد. همچنین از بدترین امکنه که در آنجا دیوها از گودال بیرون آیند و باهم بدوند و امکنه‏اى که سک و انسان مرده در آنها مدفون شود و سوراخهائى که در آن اهریمن باشد و آنجا که زن و فرزند مرد مقدس راه را گم کرده باشند و در گرد و گل افتند و ناله کنند شرح داده شده است.

درباره جاى خوش و یا باصطلاح زرتشتیان خوش‏ترین جاى زمین که براى زندگى مناسب باشد، زرتشتیان را عقاید خاصى بوده است.
در این باب زرتشت از اهورامزدا سئوال مى‏کند که جاى خوش زمین کجاست؟ و چه مکانى براى زندگى مناسب است؟ اهورامزدا پاسخ مى‏دهد و تکلیف پیروان را معین مى‏نماید.
قسمتى از باب سوم وندیداد در این زمینه است، که محل خوب و خوش کجاست؟
در بسیارى موارد آنجا که مرد مقدس و خانه و آتش و گاو و گوسفند و زن و فرزند باشند، توصیه گردیده است.

در فقره سى و سوم از باب دوم وندیداد آمده است:" جمشید غارى ساخت چهار گوش به طول یک میدان و در آنجا نسل مواشى و ستور و مردم و سک و پرنده و آتش سرخ روشن را برد، آنگاه جمشید غارى چهارگوش به طول یک میدان اسب براى سکناى مردم و چهارگوش به طول یک میدان براى گاوهاى شیرده ساخت".
در فقره سى و چهارم از همین باب آمده است که:" جمشید در غار بزرگى که به امر اهورامزدا تهیه نمود، خانه‏ها ساخت با اتاقها و ستونها و دیوارها و حصارها".
در فقره سى و هشتم از همین باب در مورد آبادى غار جمشید طبق دستور اهورامزدا درباره آبادى دستورهائى داده است.

در آئین زرتشت آن‏قدر راجع به زراعت توصیه گردیده که ذیل فضیلت زراعت صریحا تذکر داده شده، باید زراعت کرد، تا زنده ماند و تا آدمى تغذیه صحیح ننماید نمى‏تواند دیانت محکم داشته باشد، همان مثلى که در میان ما رایج و سارى است" شکم گرسنه ایمان ندارد"، در میان ایرانیان باستان عملا بوده است.

در فقره سى و سوم از باب سوم وندیداد آمده است که" از نخوردن توانائى پیدا نمى‏شود و نه دیندارى درست و نه موافق خواهش بچه به بدنیا آوردن، زندگى در جهان جسمانى خوردن است و نخوردن مرگ‏آور است".

مرده در نظر ایرانیان از کثیف‏ترین چیزها بوده و بدین جهت زرتشتیان مرده خود را در دخمه مى‏ گذاشتند.

همچنین اگر زمین‏هاى زراعتى به مردار حیوانى و لاشه انسانى آلوده شده باشد، باید یک سال در آن زراعت نگردد، بلکه در معرض نور و آفتاب قرار گرفته تا پاک و قابل زرع گردد و هرکس برخلاف آن عمل نماید، گناهکار محسوب گردیده و براى منزه شدن و بخشودگى گناهش مى‏بایست مبلغى جهت آتش مقدس بپردازد تا رستگار شود.

منبع:
نجم ‏آبادى، محمود، تاریخ طب در ایران (نجم آبادى)، 1جلد، دانشگاه تهران. مؤسسه انتشارات و چاپ - تهران، چاپ: اول، 1371 ه.ش.